Zadbamy o sprawiedliwą transformację, uwzględniającą bezpieczeństwo pracowników sektora energetycznego. Istotnym elementem transformacji będzie walka z ubóstwem energetycznym – to fragment Umowy koalicyjnej, którą 10 listopada 2023 r. podpisali liderzy Koalicji Obywatelskiej, Polskiego Stronnictwa Ludowego, Polski 2050 i Nowej Lewicy. Dokument ten w formie spisu najważniejszych zagadnień, które łączą koalicjantów, ma stać się podstawą stworzenia nowego rządu i obietnicą realizacji postulatów w tej kadencji parlamentu. Co ważne i budujące dla całego środowiska zaangażowanego od lat w rozwiązywanie problemu ubóstwa energetycznego, w tym Panelistów i Panelistek oraz Rady ekspertów zaangażowanej w projekt Narady obywatelskiej o kosztach energii, w Umowie koalicyjnej znalazła się bardzo duża część rekomendacji i postulatów przegłosowanych podczas Ogólnopolskiego panelu obywatelskiego o kosztach energii, zrealizowanego przez Fundację Stocznia w 2022 roku. Daje nam to poczucie wykonania dobrej rzeczniczej pracy, której przedmiotem były rekomendacje panelowe. Od zakończenia procesu komunikowaliśmy wszystkim stronom sceny politycznej werdykt Panelu obywatelskiego i cieszymy się, że znalazł swoje odzwierciedlenie w głównych założeniach podpisanej Umowy koalicyjnej.
– Uczestnicy i uczestniczki podsumowania Panelu w Centrum Nauki Kopernik zapewne pamiętają, że brali w nim udział wpływowi politycy i polityczki z niemal wszystkich ugrupowań. Komentowali zarówno wyniki Panelu, jaki i samą jego procedurę. Jednym z nich był Szymon Hołownia – obecny Marszałek Sejmu – który wprost mówił o tym, że działania, takie jak panel powinny stać się stałym elementem tworzenia polityk publicznych. Pozostajemy z nadzieją, że otwarcie na narzędzia, takie jak nasz Panel, ale także inne np. wysłuchania obywatelskie czy konsultacje publiczne, znajdą większą niż dotychczas przestrzeń w działaniach parlamentarnych obecnej Kadencji – mówi Kuba Wygnański, prezes Fundacji Stocznia i inicjator pierwszego ogólnopolskiego panelu obywatelskiego.
Co jeszcze gwarantuje Umowa koalicyjna w zakresie społecznego werdyktu?
Strategiczna wizja zmian
Paneliści i Panelistki uznali, że warunkiem skutecznego ograniczenia rozmiarów i skutków ubóstwa energetycznego jest stworzenie długofalowej, krajowej strategii energetycznej. W Umowie koalicyjnej odnosi się do tego postulatu m.in. ten fragment: Stworzymy stabilne prawo wspomagające sprawiedliwą transformację energetyczną poprzez budowę systemów wspomagania finansowego i technologicznego.
W czołówce najważniejszych rekomendacji Panelu zapisano także – obok działań systemowych – stworzenie Funduszu Transformacji Energetyki, który przeznaczy dochody z EU ETS na cele klimatyczne i środowiskowe. Także w tej części Umowy koalicyjnej postulaty społeczne zostały wzięte pod uwagę i uwzględnione w dokumencie, bowiem zapisano, że: W celu zapewnienia źródeł finansowania tych przedsięwzięć, doprowadzimy do odblokowania środków z Krajowego Planu Odbudowy oraz przeznaczymy całość wpływów z systemu handlu emisjami ETS na inwestycje w transformację energetyczną.
W kierunku odnawialnych źródeł energii (OZE)
Paneliści i Panelistki niemal jednogłośnie i w sposób najbardziej zdecydowany opowiedzieli się za modernizacją sieci energetycznej (97% głosów). To cały pakiet działań, od dostosowania jej do przyjmowania i zarządzania energią z odnawialnych źródeł (99% poparcia) oraz rozwoju instalacji prosumenckich (97% poparcia), po wprowadzenie regulacji umożliwiających budowę linii bezpośrednich (95% poparcia). Co ważne, za modernizacją sieci musi iść, zdaniem Panelistów i Panelistek, także uszczelnienie systemu: w szczególności poprzez większą kontrolę działań spółek na rynku w zakresie ustalania cen energii i surowców. Do tego postulatu także odniesiono się w dokumencie koalicji, pisząc: Naszym celem jest również modernizacja i rozbudowa sieci przesyłowych i dystrybucyjnych.
Paneliści i Panelistki jednoznacznie wskazali także, że odnawialne źródła energii (OZE) to kierunek, w którym powinna rozwijać się polska energetyka. Mamy zapewnienie jego realizacji w słowach Umowy: W szczególności, strony Koalicji są zdeterminowane do przyspieszenia zielonej transformacji energetycznej. (…) Strony Koalicji podejmą wspólnie działania, by zwiększyć udział odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej. Będzie to możliwe m.in. dzięki uwolnieniu potencjału lądowej energetyki wiatrowej, fotowoltaiki, biogazowni, rozwojowi konkurencji i zaangażowaniu sektora prywatnego i samorządowego.
Energia w ręce ludzi i szersze otwarcie rynku dla obywateli
Paneliści i Panelistki uznali także za niezbędną w przeciwdziałaniu problemowi ubóstwa energetycznego większą dywersyfikację rynku oraz jego szersze otwarcie dla obywateli, wskazując jako rozwiązania np. wspólnoty energetyczne i politykę prosumencką rozumianą jako „prawo do bycia podłączonym”. Zapewnimy niskie ceny energii gospodarstwom domowym i firmom w oparciu o mechanizmy zdrowej konkurencji oraz jasne zasady działania rynku. Jednym z fundamentów rynku będzie energetyka prosumencka, zapewniająca milionom obywateli możliwość uczestnictwa w procesie wytwarzania energii – potwierdzają realizację oczekiwań społecznych sygnatariusze Umowy koalicyjnej.
Co więcej, jak wynika z naszego badania ponad 80% polskiego społeczeństwa uważa, że politycy i polityczki powinni częściej zasięgać opinii ludzi przy podejmowaniu ważnych decyzji (zobacz raport z badania). Dlatego tym bardziej doceniamy zapewnienie w Umowie koalicyjnej, które potwierdza wolę dialogu i respektowania ustaleń zawartych ze stroną społeczną. To ważne, bowiem narzędzia partycypacji obywatelskiej i wpływ społeczeństwa na legislację, o które tak zabiegamy w Stoczni, będzie dzięki temu większy. Doceniamy, że w taki sposób (dialogu i konsultacji z ludźmi) Koalicja chce rozmawiać o energetyce i mamy nadzieję, że zostanie on na stałe wdrożony w tworzeniu innych polityk publicznych, zgodnie z zapisem Umowy: Dialog ten będzie prowadzony pomiędzy partiami tworzącymi Koalicję, ale też z szerokim uwzględnieniem głosu społecznego.
Dostępne mieszkalnictwo i poprawa efektywności energetycznej
Strony Koalicji wiele miejsca poświęciły także tematowi mieszkalnictwa. Społeczne oczekiwania Panelu dotyczyły m.in. zapewnienia bardziej dostępnych i tańszych mieszkań, modernizacji istniejących, jak również nowych modeli wsparcia, jak Społeczne Agencje Najmu czy wykorzystanie pustostanów. Także i te postulaty mają zostać zrealizowane, bowiem jak czytamy w Umowie: Strony Koalicji stworzą warunki dla istotnego przyspieszenia tempa oddawania nowych mieszkań: własnościowych, dostępnych na najem realizowany także przez samorządy oraz mieszkań socjalnych i komunalnych. Państwo będzie też wspierać samorządy w remontach pustostanów na cele mieszkaniowe.
Dostrzeżono także problem niskiej efektywności energetycznej budynków. Koalicja w tekście Umowy zapewnia: Będziemy walczyć ze smogiem m.in. poprzez przyspieszenie procesu wymiany źródeł ciepła oraz termomodernizacji. Planowane są także niezbędne zmiany w programie Czyste Powietrze, które – zgodnie z werdyktem Panelu – powinny skupić się na wsparciu w kompleksowej realizacji i umożliwieniu wszystkim korzystania z dostępnych programów oraz celowanej pomocy skoncentrowanej na najbardziej potrzebujących. Wsparcia w polityce mieszkaniowej dotyczy także inny punkt Umowy, mówiący o zapewnieniu zarządzania maksymalnie blisko ludzi, dzięki któremu władze lokalne bardziej precyzyjnie będą mogły adresować rozwiązania w m.in. obszarze ubóstwa energetycznego.